Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο.
O ποιητής Τίτος Πατρίκιος σε ένα νέο ρόλο, του στοχαστή. Όποιος τον γνωρίζει ξέρει ότι του αρέσει να διατυπώνει μικρής έκτασης αφορισμούς. Στο βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε με τίτλο «Ο πειρασμός της νοσταλγίας. Σημειώσεις καθημερινότητας»(εκδ. Κίχλη) παρουσιάζει ένα μεγάλο αριθμό σκέψεων, καταγραμμένων μέσα στην καθημερινότητά του, πάνω στο τραπέζι που τρώει, στο κομοδίνο ενός δωματίου ξενοδοχείου, μέσα σε ένα τρένο που ταξιδεύει, στο διάλειμμα ενός συνεδρίου και καταφέρνει από το δικό του βίωμα που περιγράφει να αφορά και τον αναγνώστη που τον διαβάζει, να γίνεται έτσι οικουμενικός. Πρόκειται για μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία σκέψεων που καταλήγει να γίνει ανθρωπογνωσία. Αν τον ξέρεις διακρίνεις πίσω από κάθε σκέψη πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου ελληνικού βίου. Κείμενα μικρά, ανατρεπτικά, χιουμοριστικά από έναν άνθρωπο που στηρίζεται στην ασεβή ελευθερία των λέξεων και στη σχετικότητα των καταστάσεων. Στη συνέντευξη που ακολουθεί αποκρυπτογραφεί κάποιες προεκτάσεις των αφορισμών του.
Κύριε Πατρίκιε στον Πειρασμό της Νοσταλγίας όλα φαίνεται να στηρίζονται στο βίωμα. Το βίωμα είναι τελικά απαραίτητο για να γραφτεί ποίηση;
Χωρίς βίωμα δεν γίνεται ποίηση. Μόνον με βίωμα δεν γίνεται ποίηση. Χωρίς αυτό αυτό-αναστοχασμό του ίδιου του βιώματος δεν γίνεται ποίηση. Αλλά κι μόνον με αυτό πάλι δεν γίνεται. Μπορεί να πω για χίλια δυο πράγματα που όταν λείπουν δεν γίνεται ποίηση. Αλλά με τι γίνεται ποίηση δεν το ξέρει κανείς μας. Αυτό το ανακαλύπτει κανείς την ώρα που γράφει ένα ποίημα και δεν το πετάει μετά. Γιατί από αυτά που γράφουμε πολλά είναι για πέταμα και ξαφνικά γίνεται ένα κλικ και όλα αυτά μαζεύονται και γίνεται το ποίημα. Έτσι λοιπόν μπορεί να ξέρουμε τι χρειάζεται για να γίνει ένα ποίημα αλλά το πώς γίνεται δεν το ξέρουμε.
Λένε πολλοί ότι οι δυσκολίες της ζωής, ο πόνος, η κρίση επηρεάζει τον ποιητή;
Έχουν γραφτεί ποιήματα κάτω από οιασδήποτε συνθήκες. Ο Κάλβος έγραψε τα ποιήματα του υπό πολύ δύσκολες συνθήκες. Ο Σολωμός ήταν ένας κόμης που δεν χρειάστηκε ποτέ να δουλέψει. Κι ο ένας κι ο άλλος έγραψαν υπέροχα ποιήματα. Ο Ρίτσος ταλαιπωρήθηκε από την εξορία , από τις αρρώστιες , ο Ελύτης είχε μια κανονική ζωή χωρίς τα προβλήματα της βιοτής. Ο Σικελιανός δεν εργάστηκε ποτέ στη ζωή του, ο Καβάφης εργαζόταν ως υπάλληλος και οι δύο είναι μεγάλοι ποιητές. Και οι τέσσερις έγραψαν υπέροχα ποιήματα. Ο τρόπος ζωής του καθενός δεν δικαιώνει το έργο του, μόνον το ίδιο το ποίημα δικαιώνει τον εαυτό του. Το πρόβλημα είναι να έχεις εμβαθύνει μέσα στη ζωή που κάνεις και στη ζωή που κάνουν οι διπλανοί σου. Αν δεν το κάνεις αυτό δεν θα γίνεις ποτέ ποιητής. Ξέρω ανθρώπους που φτάσανε κοντά στο εκτελεστικό απόσπασμα, έζησαν κι έγραψαν ποιήματα τα οποία είναι πολύ κακά. Διότι αυτά που ζήσανε δεν μπόρεσαν να τα παρατηρήσουν και να τα αναπλάσουν.
Με τι γράφονται τα ποιήματα;
Όταν κάποτε ο ζωγράφος Ντεγκά πήγε στον φίλο του τον ποιητή Μαλαρμέ τα ποιήματα του, αυτός τα απέρριψε, λέγοντας του ότι είναι κακά. «Μα έχω ιδέες», του είπε ο Ντεγκά και τότε ο Μαλαρμέ του είπε τη διάσημη φράση του «τα ποιήματα δεν γράφονται με ιδέες αλλά με λέξεις». Αλλά ο ίδιος ο Μαλαρμέ αργότερα όταν έγραψε ένα υπέροχο ποίημα – το «Μια ζαριά δεν θα καταργήσει ποτέ το τυχαίο» – λέει προσπαθώ να δώσω την πρισματική όψη της ιδέας. Άρα χρειάζεται μάλλον η σύνθεση της ιδέας και των λέξεων.
Φτάνουν αυτά τα δύο, λέξεις και ιδέες;
Σε αυτό που επιμένω είναι η παρατήρηση. Τι παρατηρείς, τι ανακαλύπτεις. Κι αν ανακαλύψεις κάτι που δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής τότε μπορεί να κάνεις ένα ωραίο ποίημα. Κι αν ανακαλύψεις πράγματα που εσύ ο ίδιος δεν έχεις συνειδητοποιήσει αλλά τα βρίσκει ο αναγνώστης τότε έχεις κάνει ένα μεγάλο ποίημα . Την Ιλιάδα την διαβάζουν εδώ και 3000 χρόνια και κάθε τόσο ανακαλύπτουν κάτι καινούργιο, όπως και στον Δάντη , τον Γκαίτε, κι όλους αυτούς τους μεγάλους ποιητές.
Η σημερινή κρίση επηρεάζει, δίνει αφορμή, μπορεί να κινητοποιήσει την ποίηση…
Υπάρχει τελευταία μια συρροή ποιημάτων που μου θυμίζουν την εποχή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, με κάλεσμα σε αγώνες κ.ά . Είδα μάλιστα κι ένα βιβλίο με τίτλο «Τα ποιήματα της κρίσης», όπου το ένα ήταν χειρότερο από το άλλο. Μακάρι να υπάρξουν άνθρωποι που θα βιώσουν τη σημερινή κατάσταση και θα την μετουσιώσουν σε ποίημα. Και θυμάμαι τον φιλόσοφο Γκέοργκ Λούκατς που έλεγε ότι για την μεγάλη Γαλλική Επανάσταση που σφράγισε τον δυτικό κόσμο δεν γράφτηκε τίποτα καλό ποιητικό στη Γαλλία γιατί οι άνθρωποι και οι ποιητές ζούσαν τα γεγονότα. Αντίθετα γράφτηκαν ωραία ποιήματα για τη Γαλλική επανάσταση στη Γερμανία που δεν είχε ζήσει εκείνη την εποχή κάτι ανάλογο. Πολλές φορές τα γεγονότα σα μια τεράστια χοάνη σε απορροφούν και σε εξαφανίζουν ενώ αυτός που ζει έξω από τα γεγονότα μπορεί να τα αποτυπώσει καλύτερα. Από την άλλη μεριά στο πολιορκημένο Λένινγκραντ, όταν ο κόσμος πολεμούσε και πέθαινε της πείνας ο Σοστακόβιτς γράφει την υπέροχη έβδομη συμφωνία του. Στην ποίηση και στην τέχνη δεν υπάρχουν κανόνες.
Κι όμως ακόμα και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που προτείνουν τη μία ή την άλλη αισθητική.
Καλύτερα να μη δίνουμε κατευθύνσεις στους ανθρώπους πώς θα γράφουν ποίηση. Εγώ και άλλοι της γενιάς μου την πληρώσαμε με το θέμα της ποίησης της ήττας. Ούτε λίγο πολύ μας κατηγόρησαν ότι εμείς προκαλέσαμε την ήττα. Πάθαμε ότι και ο αγγελιαφόρος που τον σκοτώνουν γιατί έφερε το κακό μαντάτο.
Σε ποιο κοινό απευθύνονται οι ποιητές
Η ποίηση απευθύνεται σε όλους, όμως είναι μια δύσκολη τέχνη, απαιτεί μια προσπάθεια από τον αναγνώστη. Έχει ορισμένα πλεονεκτήματα. Αν τον κερδίσεις τον αναγνώστη και μείνει το ποίημα στη μνήμη του τότε επιβιώνει – κάτι πολύ δύσκολο για ένα πεζό. Το να γράφεις ποιήματα είναι ένα στοίχημα στο οποίος 999 φορές στις χίλιες χάνεις . Αλλά πρέπει να το παίξεις.
Υπάρχουν υπερεκτιμημένοι ποιητές;
Οι υπερεκτιμημένοι ποιητές κρίνονται εκ των υστέρων. Πολλοί ποιητές υπερεκτιμήθηκαν και μετά ξεχάστηκαν. Ο Κάλβος επί 50 χρόνια εθεωρείτο μηδαμινός ποιητής, σήμερα θεωρείται από τους σημαντικότερους.
Στη χώρα μας γράφονται πολλά ποιήματα και πολλοί γράφουν και εκδίδουν. Σημαίνει κάτι αυτός ο πληθωρισμός;
Είμαι υπέρ του να γράφει ο κόσμος και να δημοσιεύει ποιήματα αν μπορεί. Είναι και αγχολυτικό. Αλλά ο μεγάλος κίνδυνος είναι κάποιος που απλώς γράφει να καβαλήσει το καλάμι.
Η πολιτική έχει να κάνει με την ποίηση;
O Καβάφης και o Καρυωτάκης απορρίφτηκαν και από τη δεξιά και από την αριστερή διανόηση. Με τα ίδια περίπου επιχειρήματα. Ότι είναι παρακμιακοί, απαισιόδοξοι, καθαρευουσιάνοι κλπ. Ο Πολέμης ήταν κάποτε υπερεκτιμημένος, μετά τον απορρίψανε. Σήμερα σώζονται μερικοί ωραίοι στίχοι του. Τελικά όπως λέω στο βιβλίο μου από κάθε ποιητή δέκα στίχοι θα μείνουν. Από την αρχαία Θήβα δεν έμεινε τίποτα αλλά από αυτές τις πέτρες , τις οποίες σώζει ένας στίχος του Πινδάρου «σκιάς όναρ άνθρωπος».
O ποιητής μπορεί να είναι στέλεχος της εξουσίας ή πρέπει να μένει πάντα στην αντιπολίτευση;
Ένας σκηνοθέτης, ένας συγγραφέας , ένας καλλιτέχνης γενικότερα συνήθως χρειάζεται την υποστήριξη του κράτους για να κάνει τη δουλειά του. Η ποίηση δεν έχει καμία εξάρτηση από την τεχνολογία, χρειάζεται μολύβι και χαρτί μονάχα. Αυτό την κάνει πιο ανεξάρτητη απέναντι στην εξουσία αλλά και πιο αδύναμη. Εντούτοις από την ώρα που μπαίνεις στην εξουσία τελειώνεις ως ποιητής. Η εξουσία είναι ένα μαχαίρι, αυτός που κρατάει την εξουσία μπορεί να κόψει το ψωμί και να το μοιράσει σε όσους έχουν ανάγκη. Αλλά πολύ πιο εύκολα μπορεί να κόψει το χέρι που απλώνεται να πάρει το ψωμί. Και καμιά φορά κόβει το δικό του το χέρι.
Λένε ότι ζούμε μια εποχή σύγχυσης, άλλοι λένε της ελπίδας. Πώς την χαρακτηρίζετε;
Όταν έχουμε οικονομική ευμάρεια δημιουργείται μια κρίση υπαρξιακή, οικολογική κ.τ.λ.. Από την άλλη όταν έχουμε οικονομική κρίση τότε έχουμε και μια κρίση διαβίωσης. Κάποτε υπερισχύει το ένα, άλλοτε το άλλο. Δεν υπάρχει τελικά εποχή χωρίς κρίση. Το πρόβλημα για μένα είναι ποιοι ενδιαφέρονται να μονιμοποιούν την κρίση ώστε να επωφελούνται από αυτήν εκμεταλλευόμενοι την ελπίδα και την προσδοκία προς ίδιον όφελος. Η κρίση κάποια στιγμή ξεπερνιέται, το ζήτημα είναι αν μπορούμε να την ξεπεράσουμε με τις λιγότερες απώλειες.
Αριστερά- δεξιά- κέντρο. Υπάρχουν σήμερα; Και τι είναι σήμερα ένας αριστερός και τι ένας δεξιός;
Υποτίθεται ότι δεξιός είναι αυτός που θέλει να μείνουν τα πράγματα ως έχουν και αριστερός αυτός που θέλει να αλλάξουν τα πράγματα για να βελτιωθεί η ζωή των ανθρώπων. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Για μένα πια το πρόβλημα είναι αυτό των άκρων και των κέντρων. Γίνομαι όλο και πιο αριστοτελικός, ζητάω το μέτρο και είμαι αντίθετος στα άκρα. Γιατί τα άκρα οδηγούν πάντα σε καταστροφές. Και το λέω επειδή έχω υπάρξει άνθρωπος των άκρων κι έχω δει τις καταστροφές που φέρνουν οι ακρότητες. Βέβαια αυτό πολλές φορές θεωρείται μετριοπάθεια , συμβιβασμός, συναγελασμός με την εξουσία. Δυστυχώς βλέπουμε ότι εκείνοι που είναι λάβροι εναντίον της εξουσίας κοιτάζουν πώς θα αρπάξουν την εξουσία και πώς θα ωφεληθούν από αυτήν. Άσε που ο αντι-εξουσιασμός δεν είναι παρά μια άλλη εξουσία. Τέλος το ποιος είναι αριστερός κρίνεται από το σύνολο των επιλογών στη ζωή του κι όχι από τις δηλώσεις του.
Θα είχατε να δώσετε μια συμβουλή προς τους σημερινούς κυβερνώντες.
Η μόνη συμβουλή που δίνω είναι να μην ακούτε τις συμβουλές, ιδίως των παλαιοτέρων γιατί αυτός που δίνει συμβουλές επιδιώκει να εξασφαλίσει την δική του προβολή και επιβίωση.
(Σημ: Η συνέντευξη σε περιορισμένη έκταση δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Επένδυση, στις 28 Μαρτίου 2015)